Spadek po bliskim może być nie tylko szansą, ale i pułapką. Jak uniknąć odpowiedzialności za cudze zobowiązania i chronić własny majątek? Sprawdź, jak mądrze postępować z dziedziczeniem obciążonym długami.
Dziedziczenie to temat, który wielu z nas odkłada „na później”. Tymczasem nieświadomość lub brak reakcji może skutkować odpowiedzialnością finansową za długi, które nie są nasze. Dlatego warto wiedzieć, jak działają przepisy i jak można się zabezpieczyć.
Długi w spadku – niewygodna prawda, o której rzadko się mówi
Zgodnie z art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (k.c.), prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na spadkobierców. Dotyczy to zarówno aktywów (np. nieruchomości, pieniędzy), jak i zobowiązań – czyli długów spadkodawcy.
Odpowiedzialność za długi spadkowe przechodzi na spadkobierców z chwilą przyjęcia spadku. Jednak jak uniknąć odpowiedzialności za cudze zobowiązania i dowiedzieć się, jak złożyć wniosek o odrzucenie spadku? Jeśli spadkobiercy nie podejmą żadnych działań – spadek zostaje przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza (domyślnie), co chroni ich przed odpowiedzialnością ponad wartość aktywów.
Masz wybór – trzy drogi przyjęcia spadku
Zgodnie z art. 1012 k.c., spadkobierca ma trzy możliwości:
Przyjęcie spadku wprost:
Art. 1015 § 1 k.c. – spadkobierca przejmuje całość majątku, a jego odpowiedzialność za długi nie jest ograniczona. To ryzykowne, gdy nie znamy sytuacji finansowej zmarłego.
Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza:
Odpowiedzialność ograniczona do wartości stanu czynnego spadku (czyli tego, co realnie zostaje po potrąceniu długów), zgodnie z art. 1031 § 2 k.c.
Odrzucenie spadku:
Art. 1015 § 1 i 3 k.c. – całkowita rezygnacja z dziedziczenia. Spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Jaki jest czas na złożenie dokumentów w sprawie spadku?
Każde z tych oświadczeń należy złożyć w ciągu 6 miesięcy od momentu, gdy dowiedzieliśmy się o tytule powołania do spadku. Najczęściej termin liczony jest od dnia śmierci osoby, po której dziedziczymy.
Bezpieczne dziedziczenie – na czym polega dobrodziejstwo inwentarza?
To rozwiązanie szczególnie istotne, gdy nie mamy pełnej wiedzy o majątku zmarłego. Dzięki przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie ponosimy odpowiedzialności za długi ponad wartość odziedziczonego majątku.
Od 18 października 2015 roku (nowelizacja przepisów Kodeksu cywilnego i ustawy o kosztach sądowych) jest to forma domyślna, jeśli spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia w ustawowym terminie.
Warto jednak sporządzić inwentarz majątku spadkowego (tzw. wykaz inwentarza), który dokumentuje rzeczywisty stan masy spadkowej – chroni to spadkobiercę przed późniejszymi roszczeniami wierzycieli.
Gdy długów jest więcej niż spadku – kiedy warto powiedzieć „nie”?
Odrzucenie spadku to najskuteczniejsza forma obrony przed przejęciem długów. Można je złożyć:
- przed sądem rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania,
- u notariusza – szybciej, ale za dodatkową opłatą.
Uwaga! Jeżeli spadek odrzuci rodzic, a zmarły nie pozostawił testamentu, jego miejsce w dziedziczeniu zajmują dzieci tej osoby (czyli wnuki zmarłego). Dlatego konieczne jest również odrzucenie spadku w imieniu małoletnich. Co do zasady odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wymaga zgody sądu rodzinnego (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W dniu 15 listopada 2023 roku weszła w życie nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz Kodeksu cywilnego, która umożliwia rodzicom złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka bez uzyskiwania zgody sądu rodzinnego.
Zgodnie z art. 641 § 31 Kodeksu postępowania cywilnego rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku, oświadcza o:
- przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
- wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to jest składane wspólnie,
- uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
- odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka
– chyba że przed złożeniem oświadczenia zostało wydane zezwolenie sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka w postaci odrzucenia spadku. Powyższe oświadczenia rodzice składają pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
A zatem, aby móc odrzucić spadek w imieniu małoletniego bez zgody sądu przedstawiciel ustawowy musi spełniać następujące warunki:
- rodzicom musi przysługiwać władza rodzicielska – nie mogą być jej pozbawieni;
- na odrzucenie spadku w imieniu dziecka zgodę muszą wyrazić oboje rodzice – jeżeli jeden z rodziców się sprzeciwia, albo z jakiś powodów nie chce lub nie może wyrazić zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego, wówczas drugi rodzic nie będzie mógł skorzystać z tej procedury i będzie musiał uzyskać zgodę sądu na odrzucenie spadku w imieniu dziecka;
- tytuł powołania do dziedziczenia dziecka musi wynikać z faktu, że wcześniej po tym samym spadkodawcy spadek odrzucił rodzic we własnym imieniu (po uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców), czyli np. matka odrzuca spadek po swojej matce (babce dziecka), a następnie dziecko odrzuca spadek po babce, bo doszło do dziedziczenia w wyniku odrzucenia spadku przez jego matkę (córkę babki), jeżeli natomiast dziecko ma swój własny tytuł do dziedziczenia, wówczas przedstawiciel ustawowy będzie mógł odrzucić spadek dopiero po uzyskaniu zgody sądu – tak będzie np. gdy umrze ojciec dziecka i jednocześnie mąż matki tego dziecka tutaj dziecko dziedziczy od razu dlatego, że jest zstępnym zmarłego, a nie dlatego, że żona zmarłego odrzuciła spadek po nim;
- odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka – chodzi o to, że inni zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki) tego rodzica, który był spadkobiercą zmarłego i w wyniku którego odrzucenia spadku do dziedziczenia doszła osoba małoletnia również odrzucili spadek – oznacza to, że jeżeli matka odrzuca spadek po swojej matce (babce dziecka) i ma ona dwoje dzieci, to oboje te dzieci muszą odrzucić spadek – jeżeli oboje dzieci to osoby niepełnoletnie to oczywiście w jednym oświadczeniu przedstawiciel ustawowy będzie mógł odrzucić spadek w imieniu tych dzieci, natomiast jeżeli jedno z tych dzieci jest pełnoletnie to najpierw będzie musiało odrzucić spadek dziecko pełnoletnie, aby matka mogła odrzucić spadek w imieniu dziecka niepełnoletniego.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego rodzice po zachowaniu powyższych warunków mogą złożyć u notariusza lub w sądzie.
Radca prawny – Twoja tarcza w walce z niespodziewanym spadkiem
Z pomocą radcy prawnego możesz:
- ustalić, jakie zobowiązania miał zmarły (np. na podstawie zapytań do BIK, urzędów, ZUS, US),
- przygotować odpowiednie oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku,
- reprezentować małoletnich spadkobierców przed sądem rodzinnym,
- sporządzić wykaz inwentarza, jeśli przyjmujesz spadek z dobrodziejstwem.
Profesjonalna pomoc jest szczególnie cenna w skomplikowanych sprawach spadkowych, np. przy nieuregulowanym majątku lub spadkobiercach zamieszkujących za granicą.
Na koniec: lepiej zapytać niż płacić cudze długi
Nieznajomość przepisów spadkowych może sporo kosztować. Pamiętaj, że brak działania przez 6 miesięcy to także decyzja – i może prowadzić do niechcianej odpowiedzialności.
Nie zostawiaj sprawy przypadkowi. Skontaktuj się z moją Kancelarią i zadbaj o swoją przyszłość – zanim odziedziczysz nie tylko dom, ale i długi.